Σημύδα – Το θαυματουργό δέντρο
Η σημύδα είναι ένα από τα πιο χαρακτηριστικά και αναγνωρίσιμα δέντρα. Λόγω του λευκού και μαύρου κορμού της ξεχωρίζει από μακριά. Χάρη στις ουσίες που περιέχει, όπως φλαβονοειδή, ενώσεις σαλικυλικού οξέως, τανίνες, βετουλίνη και άφθονη βιταμίνη C, η σημύδα δικαίως συγκαταλέγεται στα θεραπευτικά φυτά. Τα φλαβονοειδή συνδέονται με ποικίλες θεραπευτικές δράσεις. Καταπολεμούν βακτήρια και ιούς, κατεβάζουν την αρτηριακή πίεση και βελτιώνουν την κυκλοφορία του αίματος. Οι τανίνες, με την πικρή γεύση τους, προωθούν την πέψη, αναστέλλουν την ανάπτυξη βακτηρίων, μυκήτων και ιών. Η μεγάλη περιεκτικότητα σε βιταμίνη C, ως γνωστόν, ενισχύει το ανοσοποιητικό.
Η φυτοθεραπεία είναι η πρώτη μορφή ιατρικής που εφάρμοσαν ο άνθρωπος και ενστικτωδώς τα ζώα. Αρχαιολογικές έρευνες τεκμηριώνουν τις απαρχές της στην τελευταία Εποχή των Παγετώνων, πριν από 12.000 έτη και πλέον. Στην εθνοβοτανική πιστεύεται ότι οι ομοιότητες της χρήσης των διαφόρων ειδών σημύδας και άλλων θεραπευτικών φυτών στο πλαίσιο της λαϊκής ιατρικής στη Βόρεια Αμερική, τη Σιβηρία και τη Ρωσία ανάγονται στην κοινή πρωτοπατρίδα των φινοουγγρικών, τουρκοταταρικών, μογγολικών και ινδιάνικων φύλων στον ευρύτερο γεωγραφικό χώρο της Βόρειας Ασίας κατά την τελευταία Εποχή των Παγετώνων. Πρόκειται συγκεκριμένα για χρήσεις της σημύδας στην αντιμετώπιση του πυρετού και παθήσεων των νεφρών, της ουροδόχου κύστης, των αναπνευστικών οδών και του δέρματος. Οι δράσεις αυτές θα πρέπει, επομένως, να ήταν γνωστές ήδη από την τελευταία Εποχή των Παγετώνων και χρησιμοποιούνται σε αυτές τις εθνοτικές ομάδες εδώ και 11.000 χρόνια, χωρίς να έχουν επαφή μεταξύ τους και μέχρι τη σημερινή λαϊκή ιατρική.
Χρήσεις της σημύδας στη σημερινή βοτανοθεραπεία:
- στην τριχόπτωση
- στην πιτυρίδα
- σε δερματικά προβλήματα
- σε εκζέματα
- στα οιδήματα
- σε αλλεργίες
- καθαρίζει το αίμα και το συκώτι
- είναι διουρητική
- σε προβλήματα στην πέψη
- στους κύκλους κάτω από τα μάτια
- στην κυστίτιδα
- στη νεφρική αδυναμία
- στις πέτρες στα νεφρά
- στους ρευματισμούς
- στην ποδάγρα
- στις γυναικείες παθήσεις
- στο θηλασμό
- στην παιδική οδοντοφυΐα
- στην υγιεινή του στόματος και τη φροντίδα των δοντιών
- στο λειχήνα
- στο διαβήτη (υποστηρικτικά και για ελαφριές μορφές του)
- στο βήχα
- στη διάρροια
- στην εαρινή κόπωση
Πώς και πού χρησιμοποιείται η σημύδα
1. Τα μπουμπούκια σημύδας έχουν ήπια γεύση σαν ξηρού καρπού και μοιάζουν με λιναρόσπορους, εξ ου και μπορούν να χρησιμοποιηθούν εναλλακτικά με ποικίλους τρόπους στη μαγειρική. Τα νεαρά φύλλα σημύδας ναι μεν έχουν ελαφρώς πικρή γεύση, αλλά μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε πολλά πιάτα.
2. Καρύκευμα σημύδας ως υποκατάστατο αλατιού: Τα φύλλα σημύδας, όπως και πολλά άλλα καρυκεύματα, μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη μείωση κατανάλωσης αλατιού. Για το σκοπό αυτό, τα αποξηραμένα φύλλα τρίβονται είτε στο χέρι είτε σε ένα γουδί και προστίθενται με φειδώ, όπως το αλάτι, στα φαγητά.
3. Ζάχαρη από σημύδα (ξυλίτης ή ξυλιτόλη): Για την παρασκευή ζάχαρης από σημύδα χρησιμοποιείται το ξύλο της σημύδας. Το εάν πρόκειται για το φυσικό προϊόν της σημύδας ή την φθηνότερη, συνθετική εκδοχή δυστυχώς πολλές φορές δεν διακρίνεται στα προϊόντα που κυκλοφορούν στο εμπόριο. Το ξύλο από μία σημύδα δίνει με το θρυμματισμό, το μούλιασμα, το διαχωρισμό και την πήξη μόνο 25 κιλά ζάχαρη σημύδας σε κρυσταλλική μορφή. Άρα είναι επόμενο η ζάχαρη σημύδας να αποτελεί ακριβό –αν και πολύ πιο υγιεινό– υποκατάστατο της κοινής ζάχαρης. Σε σύγκριση με την κοινή ζάχαρη, η ζάχαρη σημύδας προσφέρει ορισμένα πλεονεκτήματα: περιέχει 40% λιγότερες θερμίδες και μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την πρόληψη κατά της τερηδόνας, γιατί σε αντίθεση με τη σακχαρόζη δεν μπορεί να μεταβολιστεί από τα βακτήρια που προκαλούν τερηδόνα. Είναι επίσης κατάλληλη για διαβητικούς και δημιουργεί μικρότερο εθισμό στη ζάχαρη.
4. Χυμός σημύδας: Παλιά, ο χυμός σημύδας θεωρούνταν από τα γερμανικά φύλα ως ελιξίριο ομορφιάς και φάρμακο για τη βελτίωση της στυτικής λειτουργίας. Σήμερα, πωλείται σε φαρμακεία και καταστήματα υγιεινής διατροφής για την αποτοξινωτική και διουρητική δράση του.
5. Θεραπευτικά αφεψήματα σημύδας από φύλλα και μπουμπούκια: Η αποτοξινωτική και διουρητική δράση τους είναι ευπρόσδεκτη ειδικά την άνοιξη, καθώς παράλληλα ανεβάζει τη διάθεση. Το αφέψημα σημύδας ενισχύει την απέκκριση υγρών μέσω των νεφρών και έτσι το δέρμα δεν επιβαρύνεται ως απεκκριτικό όργανο, με αποτέλεσμα να περιορίζονται δερματικά προβλήματα όπως η ακμή, η ψωρίαση και οι δυσκολίες επούλωσης πληγών. Τα εκχυλίσματα από φύλλα σημύδας μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν σε καταπλάσματα αλλά και στο μπάνιο για την αντιμετώπιση ρευματισμών, ποδάγρας και κυτταρίτιδας.
6. Σαμπουάν, μάσκα και λοσιόν μαλλιών: Τα φύλλα σημύδας είναι κατάλληλα για μια φυσική φροντίδα των μαλλιών, καθώς σε συνδυασμό με μια αλκαλική διατροφή μπορούν να βοηθήσουν στη μείωση της τριχόπτωσης. Το σαμπουάν, η λοσιόν και η μάσκα μαλλιών από φύλλα σημύδας φροντίζουν για έναν φυσικό καθαρισμό αλλά και για την καλύτερη αιμάτωση, την απαλλαγή από πιτυρίδα και περίσσεια σμήγματος του τριχωτού της κεφαλής, γεγονός που βοηθά τις ρίζες των μαλλιών στην απορρόφηση ανόργανων ουσιών.
Στη Maria Treben βρίσκουμε συνταγές για όμορφα, πυκνά μαλλιά, για παράδειγμα με τη μορφή μιας λοσιόν μαλλιών από σημύδα. Για την παρασκευή της λοσιόν χρησιμοποιούνταν ίσα μέρη φρέσκου χυμού σημύδας και οινοπνεύματος 40 βαθμών, τα οποία έβαζε κανείς σε γυάλινο μπουκάλι, το έκλεινε και το ανακινούσε. Με το μείγμα γινόταν καθημερινά ελαφρύ μασάζ του τριχωτού της κεφαλής. Αυτό έκανε τα μαλλιά πυκνά και λαμπερά. Για καλή τριχοφυΐα, η Μαρία Τρέμπεν συνιστούσε την εξής θεραπεία μαλλιών: Σε 5 λίτρα κρύο νερό ζέσταινε κανείς από μία χούφτα φρέσκα φύλλα τσουκνίδας, φύλλα σημύδας, φύλλα σαμπούκου, φύλλα καρυδιάς και ένα κλαράκι χελιδόνιο, χωρίς να βράσουν. Άφηνε ύστερα το αφέψημα να «τραβήξει» για λίγα λεπτά, σούρωνε και χρησιμοποιούσε το μισό για να πλύνει καλά τα μαλλιά. Έπειτα, τα ξέπλενε με καθαρό νερό. Με το υπόλοιπο αφέψημα έπλενε κανείς ξανά τα μαλλιά, το άφηνε να δράσει στην τρίχα και το τριχωτό της κεφαλής και στέγνωνε ύστερα τα μαλλιά χωρίς να ξεπλύνει. |
Στους Ινδιάνους της Βόρειας Αμερικής, στη βοτανική ιατρική του γερμανόφωνου χώρου και στην Κίνα, τα διάφορα είδη σημύδας χρησιμοποιούνται με τον ίδιο τρόπο εδώ και αιώνες για φλεγμονώδεις παθήσεις, δερματοπάθειες και παθήσεις των νεφρών και της ουροδόχου κύστης. Συναντάμε και άλλες ομοιότητες, αλλά αυτές που αναφέραμε είναι οι πιο χαρακτηριστικές. Η λαϊκή ιατρική των Ινδιάνων της Βόρειας Αμερικής χρησιμοποιεί επιπλέον σκευάσματα από σημύδα για δυσκολίες στην πέψη και προβλήματα στο συκώτι και τη χολή, κάτι που συναντάμε και στον γερμανόφωνο χώρο, ενώ τη χρήση της σημύδας για την αντιμετώπιση του ίκτερου τη βρίσκουμε επίσης στην Κίνα. Είδη σημύδας της Βόρειας Αμερικής χρησιμοποιούνται, τέλος, από τους ιθαγενείς στη θεραπεία γυναικείων παθήσεων.
Χρήση της σημύδας σε δερματοπάθειες
Δερματοπάθειες με κνησμό: Έβραζαν φλοιό ξανθής σημύδας μαζί με άλλα φυτά και χρησιμοποιούσαν το μείγμα στο δέρμα στην περίπτωση της επονομαζόμενης «ιταλικής φαγούρας».
Στάχτη από ξύλο σημύδας χρησιμοποιούσαν στην ψώρα, την αφθώδη στοματίτιδα και άλλες δερματικές παθήσεις.
Αλοιφές για εκζέματα, μύκητες, αλλεργίες, παράσιτα, πληγές: Από ξύλο και φλοιό σημύδας (σύμφωνα με τις σημειώσεις του Heinz–Josef Stammel, βράζοντάς τα σε νερό) έπαιρναν ένα έλαιο που το χρησιμοποιούσαν ως βάση αλοιφής. Η αλοιφή αυτή εφαρμοζόταν σε αλλεργικά και παρασιτικά εκζέματα. Τα άνθη της κόκκινης σημύδας (B. occidentalis) βράζονταν και αναμειγνύονταν με θειάφι. Στη συνέχεια, το μείγμα εφάρμοζαν με μορφή αλοιφής σε μυκητιάσεις και φλεγμονές ανοικτών τραυμάτων.
Ως πούδρα για βρέφη και σε δερματίτιδες: Το αλεσμένο ξύλο σημύδας της παπυροφόρου χρησιμοποιούνταν ως βρεφική πούδρα για την προστασία από εκζέματα και εξανθήματα. Ο φλοιός σημύδας της παπυροφόρου χρησιμοποιούνταν στον ερεθισμένο ποπό του μωρού και σε άλλους ερεθισμούς του δέρματος. Επίσης, από το φλοιό της σημύδας της παπυροφόρου αναμεμειγμένο με πίσσα και λίπος παρασκεύαζαν μια αλοιφή για δερματικά εξανθήματα. Έβραζαν τον εσωτερικό φλοιό της σημύδας και έκαναν πλύσεις του δέρματος στα σημεία που αυτό είχε προσβληθεί.
Πληγές: Αφέψημα από νεαρά φύλλα σημύδας χρησιμοποιούνταν –είτε με λήψη από το στόμα είτε εξωτερικά– σε εγκαύματα και άλλα τραύματα. Θεωρούσαν ότι το αφέψημα είχε αντισηπτική, αντιφλεγμονώδη και αναπλαστική δράση.
Ένας χυλός του εξωτερικού φλοιού της σημύδας της παπυροφόρου χρησιμοποιούνταν σε κομπρέσες για την αντιμετώπιση εγκαυμάτων. Στην περίπτωση αυτή, έβραζαν το φλοιό ώσπου να μαλακώσει. Επίσης, χτυπούσαν ανάμεσα σε δυο πέτρες βρασμένο φλοιό ώσπου να λιώσει και στη συνέχεια έκαναν επάλειψη σε τραύματα που είχαν μολυνθεί ή πρηστεί, για να καταπραΰνουν τον πόνο, να αντιμετωπίσουν ή να προλάβουν τη μόλυνση και να προωθήσουν την επούλωση. Το αλεσμένο, βρασμένο ξύλο της σημύδας της χνοώδους εφαρμοζόταν σε εκδορές. Ο χυμός που έπαιρναν την άνοιξη τρυπώντας τον κορμό, ειδικά από τη σημύδα τη μέλαινα, χρησιμοποιούνταν για την αντιμετώπιση εγκαυμάτων, σε πυώδεις πληγές και δερματικά έλκη.
Παθήσεις των οργάνων του πεπτικού συστήματος
Έλκος και κράμπες στομάχου: Σκόνη από ρίζες σημύδας της παπυροφόρου που βρίσκονταν κοντά στην επιφάνεια της γης, ή φλοιός από τις ρίζες της, ζεσταίνονταν μαζί με σιρόπι σφενδάμου και χρησιμοποιούνταν για τις κράμπες στο στομάχι. Επίσης, θεραπευτικό για το στομάχι θεωρούνταν το αφέψημα από σημύδα την εύκαμπτο ή σημύδα τη μέλαινα, ή από μπουμπούκια σημύδας, το οποίο έπιναν πολλές φορές την ημέρα.
Για πόνους στο στομάχι και προβλήματα πέψης, έβραζαν και φύλλα σημύδας της νανοφυούς, είτε μόνα τους είτε μαζί με άλλα φυτά.
Αιμάσουσες αιμορροΐδες: Για την αντιμετώπισή τους έβραζαν φλοιό από γκρίζα σημύδα (Betula populifolia).
Παθήσεις των αναπνευστικών οδών και των πνευμόνων
Κρυολογήματα και πυρετός: Αφεψήματα σημύδας, ή σημύδας και άλλων φυτών, έπιναν σε κρυολογήματα και στον πυρετό. Ο τρυφερός εσωτερικός φλοιός θρυμματιζόταν και μουλιαζόταν σε ζεστό νερό. Στη συνέχεια, έπιναν το αφέψημα. Επίσης, σε κρυολογήματα και για το βήχα έπιναν χυμό που έπαιρναν την άνοιξη από τον κορμό της σημύδας της παπυροφόρου.
Σε χρόνιες ρινικές λοιμώξεις και λοιμώξεις του άνω αναπνευστικού συστήματος, τοποθετούσαν σπόρους σημύδας στις ζεστές στάχτες μιας σβησμένης φωτιάς, ώστε να καβουρντιστούν σε χαμηλή θερμοκρασία, και εισέπνεαν τις αναθυμιάσεις.
Πνευμονία, φυματίωση και άλλες πνευμονικές παθήσεις: Σε αυτές τις πνευμονικές παθήσεις έπιναν ζεστό ή κρύο αφέψημα από φλοιό σημύδας.
Για την πρόληψη και αντιμετώπιση πνευμονικών παθήσεων εισέπνεαν επίσης αναθυμιάσεις από ξύλο σημύδας που έκαιγαν κατά τη διάρκεια λουτρών εφίδρωσης. Στην πνευμονική φυματίωση, την πνευμονία και τη βρογχίτιδα έκαναν δύο φορές την ημέρα ένα λουτρό εφίδρωσης, διάρκειας μίας ώρας, και ταυτόχρονα έπιναν κρύο αφέψημα από φλοιό σημύδας με μικρές γουλιές. Θεωρούσαν ότι αυτό είχε βέβαιο θεραπευτικό αποτέλεσμα. Γενικά για να απολυμάνουν τον αέρα, για παράδειγμα σε περίπτωση επιδημιών, έκαιγαν μικρά κομμάτια από ξύλο σημύδας σε φωτιά μέσα στο χώρο στον οποίο βρίσκονταν.
Καθαρισμός αίματος και ήπατος
Για τον καθαρισμό του αίματος έβραζαν φλοιό, είτε μόνο του είτε μαζί με άλλα φυτά. Αυτό πίστευαν ότι θεράπευε και αιματολογικές παθήσεις. Αφέψημα από μπουμπούκια σημύδας έπιναν για τον καθαρισμό του ήπατος.
Αναζωογονητική εαρινή κούρα με φύλλα σημύδας ή αφέψημα από φλοιό σημύδας: Η δράση που είχε το αφέψημα από μικρά, τρυφερά φύλλα σημύδας έχει περιγραφεί ως διουρητική, αντισηπτική, εφιδρωτική, αντιφλεγμονώδης, αντιπυρετική, ανανεωτική αλλά και ότι ενισχύει το μεταβολισμό.
Θεραπευτική δράση στη γυναικολογία
Για το θηλασμό: Για την επάρκεια μητρικού γάλακτος έπιναν αφέψημα που έφτιαχναν βράζοντας ξύλο από σημύδα την παπυροφόρο. Το αφέψημα από φλοιό ή ξύλο σημύδας της παπυροφόρου θεωρούνταν επίσης θεραπευτικό για της ενοχλήσεις της έμμηνου ρύσης.
Μετά τον τοκετό: Στάχτη από καμένο φλοιό σημύδας της παπυροφόρου χρησιμοποιούσαν για την ανάπλαση της μήτρας μετά τον τοκετό. Αφέψημα από καρπούς της αμερικανικής σημύδας Betula pumila έπιναν για την τόνωση κατά την έμμηνο ρύση και μετά τους τοκετούς.
Αντισύλληψη: Άνθη και φύλλα της κόκκινης σημύδας δένονταν σε δύο χωριστά ματσάκια κατά τις γόνιμες μέρες. Έπειτα, σε περίπτωση μεγάλης καθυστέρησης της περιόδου, έβραζαν τα ματσάκια αυτά και έπιναν το αφέψημα για να προκαλέσουν αποβολή.
Άλλες χρήσεις
Αφέψημα από φλοιό και φύλλα σημύδας: Το αφέψημα από ίσα μέρη φλοιού σημύδας και φύλλων (1 κουτ. γλυκού ανά φλιτζάνι βραστού νερού) το έπιναν επειδή θεωρούσαν ότι είχε τις εξής δράσεις: αντιπυρετική, αναλγητική, αντισπασμωδική (κυρίως στις πέτρες στα νεφρά), διουρητική, αιμοκαθαρτική, αντισηπτική. Επίσης, ότι βοηθούσε στην ποδάγρα και ως ήπιο ανθελμινθικό.
Λάδι για σαλάτα πλούσιο σε βιταμίνη C: Από νεαρούς κορμούς της ξανθής σημύδας και της σημύδας της παπυροφόρου έπαιρναν ένα έλαιο που προσέθεταν ως υγιεινό υγρό καρύκευμα σε λαχανικά, σαλάτες και ποτά. Θεωρούσαν ότι περιείχε πολλή βιταμίνη C.
Σαλικυλικός μεθυλεστέρας: Από αμερικανική σημύδα την εύκαμπτο και κόκκινη σημύδα έπαιρναν παλιά στη Βόρεια Αμερική το λεγόμενο «oil of wintergreen», που είναι πλούσιο σε σαλικυλικό μεθυλεστέρα, μια ουσία συγγενή προς την ασπιρίνη και με παρεμφερείς δράσεις. Οι ιθαγενείς θεραπευτές της Βόρειας Αμερικής γνώριζαν τη θεραπευτική δράση του ελαίου αυτού από τα δύο είδη σημύδας που αναφέραμε και το έδιναν σε μικρές δόσεις σε ασθενείς που έπασχαν από αρτηριοσκλήρωση. Το χρησιμοποιούσαν επίσης σε πονοκεφάλους, πονόδοντο, ποδάγρα, ρευματισμούς αλλά και εξωτερικά για να καταπολεμήσουν παράσιτα του δέρματος και να απολυμάνουν πληγές.