_{«Φαρμακευτικό φυτό της χρονιάς»}

_{Το πεντάνευρο, γνωστό και με τις ονομασίες ψύλλιο, αρνόγλωσσο, μούσα, πλαντάγινο, πλαντάγκο, κορακοπόδι, περδικοπάτημα, ψαλιδόχορτο και άλλες, ανακηρύχτηκε το 2014 «φαρμακευτικό φυτό της χρονιάς».}

_{Το «φαρμακευτικό φυτό της χρονιάς» επιλέγει από το 1999 η «Ομάδα Μελέτης για την Ιστορική Εξέλιξη των Φαρμακευτικών Φυτών» του Πανεπιστημίου του Βύρτσμπουργκ. Η επιλογή ενός φαρμακευτικού φυτού για κάθε χρονιά στόχο έχει να υπογραμμίσει τη σημασία των φυτών στην ιατρική και τη χρήση τους στη φαρμακευτική.}

_{Ως σιρόπι ή βάμμα το πεντάνευρο χρησιμοποιείται για λήψη από το στόμα στον ξηρό βήχα, τη χρόνια βρογχίτιδα και εν γένει υποστηρικτικά στη θεραπεία ασθενειών που σχετίζονται με πνευμονική αδυναμία. Τέλος, το πεντάνευρο ως σύμβολο συνδέεται με την τραχύτητα, την επιβολή και την αντοχή.}

_{Σήμερα, το πεντάνευρο το λογχοειδές προτιμάται και το συναντάμε σε πολλά φαρμακευτικά σκευάσματα της ομάδας των αντιβηχικών, αποχρεμπτικών και βρογχοδιασταλτικών, επειδή διαστέλλει τους βρόγχους και έχει αντιιική, αντιμικροβιακή, ανοσορρυθμιστική, αντιφλεγμονώδη και σπασμολυτική δράση. Ως φάρμακο για τους πνεύμονες προστατεύει τους βλεννογόνους που παρουσιάζουν ερεθισμό και φλεγμονή, καθώς τους καλύπτει με ένα βλεννώδες στρώμα και καταπραΰνει τους πόνους στο βήχα και τη βαθιά εισπνοή. Δροσίζει σε περίπτωση φλόγωσης και επιδρά γενικά στις «διαχωριστικές επιφάνειες», όπως είναι η επιδερμίδα και ο βλεννογόνος. Χρησιμοποιείται επίσης ως ενυδατικό, στυπτικό και αντισηπτικό.}

_{Χρησιμοποιούνται και οι σπόροι του}

_{Εκτός από τη θεραπευτική δράση του φυτού, τα πλούσια σε βιταμίνες και ανόργανα συστατικά φύλλα του όπως και οι αποξηραμένοι σπόροι του, αλλά και τα άνθη όλων των ειδών του πεντάνευρου είναι ιδιαίτερα δημοφιλή σε όσους χρησιμοποιούν άγρια βότανα στη μαγειρική. Οι σπόροι του πεντάνευρου, γνωστοί ως ψύλιουμ ή ψύλλιο έχουν υψηλή περιεκτικότητα σε γλίσχρασμα*, το οποίο διογκώνεται σε επαφή με το νερό. Αυτό χαλαρώνει τη μάζα στο έντερο και τη διατηρεί μαλακή λόγω της υψηλής περιεκτικότητας σε νερό. Λόγω του μεγαλύτερου όγκου, το έντερο διεγείρεται και δραστηριοποιείται με φυσικό και ακίνδυνο τρόπο και καταπολεμάται η δυσκοιλιότητα. Ταυτόχρονα, το ψύλιουμ δεσμεύει τα χολικά οξέα στο έντερο και τα απεκκρίνει, μειώνοντας έτσι το επίπεδο χοληστερόλης στο αίμα.}

_{*Το γλίσχρασμα αποτελείται από μεγαλομόρια σακχάρων τα οποία όταν έρθουν σε επαφή με το νερό παράγουν μια κολλώδη μάζα σαν ζελατίνα. Έτσι λοιπόν ασκούν μια προστατευτική και καταπραϋντική δράση στους βλεννογόνους του πεπτικού, του λαιμού, των πνευμόνων, αλλά και του ουροποιητικού.}

_{Το πεντάνευρο ήταν ανέκαθεν γνωστό ως φυτό που θεραπεύει τις πληγές. Η ονομασία του στα γερμανικά, «Wegerich», σημαίνει ο «άρχοντας των δρόμων», και υποδηλώνει πού συναντάμε το φυτό: Τα πεντάνευρα, στα οποία εκτός από το πεντάνευρο το λογχοειδές συγκαταλέγονται το πεντάνευρο ή πλαντάγκο το μείζον (Plantago major L.) και το πλαντάγκο το μέσο (Plantago media L.), φυτρώνουν στις άκρες των δρόμων (συχνά και στη μέση ενός δρόμου), όπου η συγκέντρωση θρεπτικών συστατικών της γης είναι αυξημένη. Το πεντάνευρο είναι ιδιαίτερα ανθεκτικό φυτό. Το πλαντάγκο το μείζον φυτρώνει συνήθως στη μέση ενός δρόμου, ενώ το πλαντάγκο το λογχοειδές το συναντάμε συχνότερα στην άκρη του δρόμου. «Planta» στα λατινικά σημαίνει το πέλμα του ποδιού.}

_{Το πεντάνευρο ως σύμβολο συνδέεται με την τραχύτητα, την επιβολή και την αντοχή}

_{Φυτρώνοντας στην άκρη του δρόμου, το πεντάνευρο βρίσκεται ακριβώς εκεί όπου το χρειάζεται κανείς περισσότερο. Κι αυτό γιατί καταπραΰνει και γιατρεύει όλα όσα μπορεί να συμβούν σε έναν οδοιπόρο: ατυχήματα, αιμορραγίες, τσιμπήματα, εκδορές, κοψίματα, φουσκάλες, ηλιακά εγκαύματα, σχισίματα, τσιμπήματα από έντομα καθώς και ερεθισμοί του δέρματος από τσουκνίδες, μυρμήγκια και άλλα.}

_{Ο χυμός από τα φύλλα του πεντάνευρου καταπραΰνει τους ερεθισμούς, είναι αντιβακτηριδιακός, προωθεί την επούλωση των πληγών, μετριάζει τον πόνο και δρα κατά των φλεγμονών και του κνησμού. Για να πάρουμε το χυμό του πεντάνευρου συνθλίβουμε ένα καθαρό φύλλο ώσπου να βγει ο δροσερός, κολλώδης χυμός του. Το χυμό τον ενσταλάζουμε έπειτα πάνω από την πληγή ή το τσίμπημα από έντομο. Εναλλακτικά, τοποθετούμε απευθείας το λιωμένο φύλλο με την κολλώδη ουσία του πάνω στο σημείο που έχει προσβληθεί. Σε τσιμπήματα από κουνούπια, σφήκες ή μέλισσες η μέθοδος αυτή έχει αποδειχθεί ιδιαίτερα ωφέλιμη, ειδικά για τους οδοιπόρους. Για τις φουσκάλες το κοπανισμένο φύλλο τοποθετείται μέσα στο παπούτσι ή τυλίγεται γύρω από το δάχτυλο που έχει την κύστη.}

_{Φαρμακολογικά επιβεβαιωμένες και μελετημένες δραστικές ουσίες του είναι τα ιριδοειδή γλυκοσίδια (έως 3%), με την κύρια δραστική ουσία αουκουβίνη. Αλλά και καταλπόλη και ασπερουλοσίδιο. Η αντιμικροβιακή δράση του πεντάνευρου του λογχοειδούς αποδίδεται συνήθως στην υψηλή του περιεκτικότητα σε αουκουβίνη. Η αουκουβίνη αποτρέπει τη δημιουργία προσταγλανδίνης και έτσι αναστέλλεται η ανάπτυξη της φλεγμονής. Άλλα συστατικά του πεντάνευρου είναι τα φαινυλαιθανοειδή, τα φλαβονοειδή, οι βλεννοπολυσακχαρίτες και οι τανίνες. Περιέχει επίσης φαινολικά οξέα, κουμαρίνη, πυριτικό οξύ, σαπωνίνες, αιθέρια έλαια, βλεννώδεις ουσίες, ανόργανες ουσίες, σίδηρο, ψευδάργυρο και κάλιο.}

_{Αντενδείξεις, παρενέργειες και αλληλεπιδράσεις με άλλα φάρμακα δεν έχουν καταγραφεί. Μόνο η χρήση των σπόρων του πλαντάγκο πρέπει να αποφεύγεται στην εγκυμοσύνη.}

_{Ένα φυτό με μακρά ιστορία στη χρήση του}

_{Ο Διοσκουρίδης σύστηνε το πεντάνευρο σε αιματώματα, εγκαύματα και δαγκώματα (από σκύλους αλλά και από έντομα). Αλλά και ο Πλίνιος και ο Γερμανός βοτανολόγος και ιατρός του Μεσαίωνα Hieronymus Bock έπλεκαν το εγκώμιο του πεντάνευρου.}

_{Ακόμη και ο Σαίξπηρ αναφέρει το πεντάνευρο ως εξαιρετικό γιατρικό για τα πρησμένα πόδια.: «Το κορακοπόδι σου, γιατρέ, είναι ένα κι ένα…» λέει ο Μπεμβόλιο στον Ρωμαίο (Ρωμαίος και Ιουλιέτα, πράξη 1η, σκηνή 2η).}

_{Ο Ελβετός καθολικός ιατρός Johann Künzle λέγεται ότι όταν τον ρώτησαν εάν εφαρμόζοντας το πεντάνευρο εξωτερικά υπάρχει κίνδυνος μόλυνσης, απάντησε: «Η λέξη αυτή είναι άγνωστη στο πεντάνευρο. Το επίθεμα με πεντάνευρο είναι το πρώτο, κάποιες φορές το καλύτερο μέτρο που μπορούμε να λάβουμε, γιατί η επούλωση των πληγών είναι ταχύτατη. Ο χυμός από πεντάνευρο κλείνει τότε σαν με μια αόρατη κλωστή τη χαίνουσα πληγή».}

_{Παλιά, η χρήση φύλλων πεντάνευρου ήταν διαδεδομένη για την ανακούφιση των ποδιών των κουρασμένων οδοιπόρων: «Ένα φρεσκοκομμένο φύλλο πεντάνευρου μες στα παπούτσια έχει αναζωογονήσει πολλούς κουρασμένους ταξιδιώτες», γράφει η Μαρία Τρέμπεν στο βιβλίο της Υγεία από το Φαρμακείο του Θεού [εκδ. Κέδρος, 2002]. Στη λαϊκή ιατρική, τα νεύρα των φύλλων του πεντάνευρου χρησιμοποιούνται επίσης τυλιγμένα ώστε να σχηματίσουν ένα μικρό κουβάρι. Έπειτα τοποθετούνται στο αυτί για να μετριάσουν την ωταλγία, ενώ το μάσημα των φύλλων συνηθιζόταν σε περίπτωση πονόδοντου. Η Μαρία Τρέμπεν συστήνει (στο ίδιο βιβλίο) το πεντάνευρο το λογχοειδές για τη φυματίωση των πνευμόνων και τον κοκίτη, αλλά και σε χρόνια προβλήματα των πνευμόνων.}

_{Τα τρία βασικά είδη του πεντάνευρου διακρίνονται εύκολα μεταξύ τους.}

_{Όποιος θέλει να ακολουθήσει τη μέθοδο των παλαιών βοτανολόγων, διακρίνει τη χρήση των ειδών του φυτού με βάση το σχήμα των φύλλων. Έτσι, το πεντάνευρο το λογχοειδές με τα στενά του φύλλα ενδείκνυται για τα κοψίματα του δέρματος. Το πεντάνευρο το μείζον με τα πιο στρογγυλά φύλλα για τσιμπήματα εντόμων και φουσκάλες (πληγές πιο «στρογγυλές» στο σχήμα). Τα τρία βασικά είδη του πεντάνευρου διακρίνονται εύκολα μεταξύ τους. Το πεντάνευρο το μείζον έχει πλατιά, ωοειδή φύλλα. Το πεντάνευρο το λογχοειδές, το φαρμακευτικό φυτό της χρονιάς 2014, έχει στενά, λογχοειδή φύλλα. Τέλος, το πεντάνευρο το μέσο έχει φύλλα πλατύτερα του λογχοειδούς, αλλά λιγότερο πλατιά και ωοειδή από το μείζον. Στο γένος Plantago διακρίνονται βοτανολογικά περίπου 200 είδη που είναι ευρέως διαδεδομένα στην Ευρώπη, την Κεντρική και τη Βόρεια Ασία. Αλλά και το ψύλλιο, οι σπόροι δηλαδή του πλαντάγκο (Plantagopsyllium), προέρχεται από την οικογένεια των Πλαναγινιδών (Plantaginaceae).}

_{Στην παραδοσιακή ευρωπαϊκή φυσικοπαθητική ιατρική χρησιμοποιούνται κυρίως τα υπέργεια τμήματα του φυτού, ιδιαίτερα τα φύλλα του. Σε παλαιά βιβλία βοτανολογίας ισχυρότερη όλων θεωρείται η δράση του πεντάνευρου του μείζονος.}

_{Ο Tabernaemontanus, ιατρός και βοτανολόγος του 16ου αιώνα, σύστηνε τη χρήση του πεντάνευρου για παθήσεις του ήπατος, των πνευμόνων, της σπλήνας, του στομάχου ή των εντέρων, «καθώς έχει ξεχωριστές ιδιότητες που γιατρεύουν και τις εσωτερικές πληγές».}

_{Στην παραδοσιακή κινεζική ιατρική χρησιμοποιούνται προπαντός τα φύλλα του πεντάνευρου του μείζονος Plantago asiatica. Ενδείκνυται στις παθήσεις του ουροποιητικού και του ήπατος (ηπατίτιδα), αλλά και στις αιμορραγίες και άλλες φλεγμονώδεις ασθένειες. Τα φύλλα του περιγράφονται ως μαλακά, δροσερά και πικρά. Θεωρείται πως ωφελούν την ουροδόχο κύστη, το λεπτό έντερο και τη χοληδόχο κύστη.}

_{Πεδία εφαρμογής}

_{Οι σπόροι του:}

• _{Αντιμετωπίζουν τη δυσκοιλιότητα και ανακουφίζουν από φουσκώματα}
• _{Ενεργοποιούν και καθαρίζουν το έντερο}
• _{Ρυθμίζουν την εντερική χλωρίδα}
• _{Ρυθμίζουν τη χοληστερίνη}
• _{Έχουν προστατευτική και καταπραϋντική δράση σε αιμορροΐδες, πρωκτικές ραγάδες}

_{Τα φύλλα και οι ρίζες ενδύκνυνται για:}

• _{Παθήσεις των αναπνευστικών οργάνων, φυματίωση, πλευρίτιδα, χρόνια βρογχίτιδα, κοκίτης, βήχας και άσθμα}
• _{Το αφέψημα και ο χυμός του φυτού χρησιμοποιούνται σε σοβαρές γαστρεντερικές ασθένειες – γαστρίτιδα, εντερίτιδα, έλκη του στομάχου και του εντέρου}
• _{Ενούρηση, κυστίτιδα, ελονοσία}
• _{Ως αιμοκαθαρτικό σε εξανθήματα, εκζέματα, μπιμπίκια}
• _{Πυώδεις πληγές, κοψίματα, εγκαύματα, δαγκώματα από έντομα}
• _{Για πλύση των ματιών σε περίπτωση φλεγμονής}

_{Οδηγίες εφαρμογής}

_{Προετοιμασία των σπόρων πεντάνευρου (ψύλιουμ):
Βάζουμε 2-3 κουταλιές του γλυκού σε μισό λίτρο νερό, τσάι ή χυμό φρούτων. Αφήνουμε να φουσκώσουν οι σπόροι και μετά ανακατεύουμε καλά και το πίνουμε. Η ανάλωση με γιαούρτι, μούσλι, σούπες κ.α. στα οποία ανακατεύουμε το ψύλλιουμ, έχει επίσης αποδειχθεί ιδιαίτερα αποτελεσματική. Για τη σωστή του δράση, ωστόσο, πρέπει να φροντίσουμε να υπάρχει επαρκής πρόσληψη υγρών.}

_{Κατάπλασμα με φύλλα πεντάνευρου:
Λιώνουμε φρέσκα, πλυμένα φύλλα πεντάνευρου με τον πλάστη και τα βάζουμε επάνω σε ανοιχτές πληγές.}

_{Αφέψημα: 
Βάζουμε 1 γεμάτο κουταλάκι του γλυκού φύλλα σε 1/4 του λίτρου βραστό νερό. Αφήνουμε να τραβήξει για 2 λεπτά. Πίνουμε 2-3 φλιτζάνια την ημέρα σε περίπτωση ασθένειας.}

_{Σε περίπτωση σοβαρής γαστρεντερικής ασθένειας:
Βράζουμε 1 κουταλάκι του γλυκού με 1/4 του λίτρου νερό, το αφήνουμε να τραβήξει 2 ώρες και σουρώνουμε. Πίνουμε ένα κουταλάκι του γλυκού 4 φορές την ημέρα, πριν από το φαγητό, σε περίπτωση ασθένειας.}

_{Σιρόπι:
Περνάμε 4 γεμάτες χούφτες πλυμένα φύλλα πεντάνευρου από το μύλο, ή τα ψιλοκόβουμε. Προσθέτουμε λίγο νερό, 300 γρ ζάχαρη και 250 γρ μέλι. Σιγοβράζουμε σε χαμηλή φωτιά, ανακατεύοντας συνέχεια, ώσπου το μείγμα να γίνει παχύρρευστο. Το ρίχνουμε σε ένα αποστειρωμένο βάζο. Αφού κρυώσει το διατηρούμε στο ψυγείο. Πίνουμε ένα κουταλάκι του γλυκού, 4 φορές την ημέρα πριν από το φαγητό, σε περίπτωση ασθένειας (βλ. παραπάνω «Πεδία εφαρμογής», 1 και 4).}

_{Πλύσεις πληγών και ματιών:
Βάζουμε 2 κουταλιές της σούπας φρέσκα φύλλα σε 1,5 φλιτζάνι καυτό νερό και αφήνουμε να τραβήξουν για 2 ώρες. Σουρώνουμε και χρησιμοποιούμε για πλύσεις.}